برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین
ژورنو ریویو : برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین هفتم فروردین ماه سال جاری (۱۴۰۰) به امضای وزرای خارجه هر دو کشور رسید. این توافق مورد انتقاد بخش بزرگی از جامعه قرار گرفته است. فارغ از همکاری دو کشور در بخش صنعت و حمل و نقل، سهم فناوری در برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین می‌تواند هم سکوی پرتاب اکوسیستم فناوری و ارتباطات ایران باشد هم کاتالیزور زوال آن. اینکه باد به کدام سو بوزد بستگی به جهت ایستادن دولت‌ها دارد.
برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین چیست؟
برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین که پیشنهادش را ایران در بهمن ماه سال ۹۴ به چین داد هدفش تنظیم روابط بلند مدت و توسعه اقتصاد است. طی سال‌های ۹۴ تا اسفند ۹۹ برنامه پیشنهادی دو بار ویرایش شده است. نهایتا ۲۷ اسفند ماه سال ۹۹ از سوی چین نهایی شد. فروردین سال ۱۴۰۰ ایران و چین برای عمل به این برنامه به صورت رسمی توافق کردند. محتویات سند این همکاری منتشر نشده است اما در گزاره برگی (Fact Sheet) که وزارت امور خارجه منتشر کرده آمده: «این سند به منظور عملیاتی کردن بند ششم بیانیه روسای جمهور دو کشور با هدف ارتقای عملی روابط در سطح مشارکت جامع راهبردی (منتشر شده در در بهمن ماه ۱۳۹۴) و به منظور فراهم ساختن بستری مناسب برای توسعه همه جانبه همکاری‌ها تدوین گردیده است. سند حاضر یک برنامه جامع در بازه زمانی بلندمدت (۲۵ ساله) رویکردی مبتنی بر احترام متقابل و منافع برد- برد در زمینه روابط دو جانبه، منطقه‌ای و بین المللی را مدنظر قرار داده است».
همکاری در حوزه فناوری در برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین
تیر ماه سال گذشته پس از هشدار احمدی‌نژاد درباره قرارداد ۲۵ ساله «پنهان» و «دور از چشم ملت ایران» با یک کشور خارجی، یک نسخه از سند پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ ساله همکاری ایران و چین در فضای مجازی منتشر شد. در این سند ۱۸ صفحه درباره همکاری ایران و چین در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات آمده است دو کشور قول اقدام برای همکاری دراین موارد را داده‌اند:
- انجام تحقیقات مشترک بین دانشگاه‌های دو کشور و شرکت‌های دانش بنیان با حمایت از ایجاد صندوق‌های مالی مشترک در حوزه همکاری علمی و فناوری
- مشخص کردن پروژه‌های مشترک در حوزه‌های فناوری نوین
- پیشنهاد واگذاری بخشی معین از سهام شهرک هوش مصنوعی چین به شرکت سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایران (ایفیک) به گونه‌ای که حداقل یک سیت (سهم) از آن در اختیار شرکت قرار گیرد
- مشخص کردن پروژه‌های مشترک در توسعه و تقویت زیرساخت شبکه‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی از جمله زیرساخت‌های لازم برای تحقق جاده ابریشم دیجیتال، توسعه نسل پنجم ارتباطی، خدمات پایه (همچون موتورهای جستجو، پیام‌رسان‌های اجتماعی و رایانامه‌ها)، تجهیزات ارتباطی (همچون مسیریاب، سوییچ، سرور و ذخیره‌سازها)، تجهیزات کاربر نهایی (همچون تلفن همراه، لپ‌تاپ، تبلت)، گفت‌وگو درباره امکان همکاری در توسعه نرم‌افزارهای پایه (همچون سیستم عامل رایانه و تلفن همراه، مرورگرها و آنتی‌ویروس)
- هماهنگی و همکاری در تدوین و تصویب قوانین کنوانسیون‌ها و تصمیم‌گیری بین‌المللی در زمینه حاکمیت دولت‌ها بر فضای مجازی
- تقویت همکاری‌های همه جانبه بین رسانه‌های برخط (آنلاین) دو طرف در اشکال مختلف و تشویق رسانه‌های آنلاین برای مبادله اطلاعات
- تشویق تیم واکنش اضطراری شبکه رایانه ملی دو کشور برای امضای تفاهم‌نامه در خصوص امنیت سایبری و هدایت همکاری‌ها برای پاسخگویی به حوادث امنیت سایبری برون مرزی و به اشتراک گذاشتن اطلاعات در خصوص تهدیدات
- سرمایه گذاری مشترک در حوزه احداث پارک‌های فناوری مشترک
- مشارکت سرمایه‌گذاری در ایجاد مراکز تبادل داده‌های اینترنتی بین‌المللی و انتقال ترافیک داده بین‌المللی (کابل‌های دریایی و زمینی، لینک‌های رادیویی، ماهواره‌ای و مخابراتی)
- اجرای آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و در کلیه ابعاد فضای مجازی بین دانشگاه‌ها و مراکز علمی دو کشور
در ضمیمه شماره دو این سند نیز (عناوین اصلی برای برنامه همکاری‌های جامع ۲۵ ساله) بند دال به همکاری در زمینه فناوری و ارتباطات از راه دور اختصاص یافته. علاوه بر موارد بالا به مسایلی مانند تعریف پروژه‌های مشترک و آزمایشی در زمینه فناوری‌های هوشمند و هوش مصنوعی، انجام تحقیقات مشترک توسط دانشگاه‌های دو کشور و توسعه همکاری با شرکت‌های دانش بنیان و اکوسیستم کسب و کارهای نوآورانه (استارتاپ‌ها) و تقویت همکاری‌ها در طرح‌های طیف فرکانس رادیویی و هماهنگی در فرکانس‌های ماهواره‌ای در صحنه بین‌المللی اشاره شده است.
سرمایه ۴۰۰ میلیارد دلاری چین؛ تکذیب و سکوت
در شرایطی که شیوع ویروس کووید-۱۹ اقتصاد جهانی از جمله اقتصاد آمریکا را تحت تاثیر قرار داده است به نظر می‌رسد چین به دنبال تقویت بنیه اقتصادی و تبدیل شدن به اقتصاد اول جهان است. اقتصادی که برای پیشرفت و بزرگ شدنش فشار آمریکا برای تحریم ایران را پشت نادیده می‌گیرد. هرچند در گزاره برگی که وزارت امور خارجه به صورت رسمی منتشر کرده میزان سرمایه‌گذاری چین در برنامه همکاری مشترک عنوان نشده اما برخی رسانه‌های خارجی ادعا کرده‌اند میزان سرمایه‌گذاری چین در ایران به ۴۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. گویا از این میزان ۲۸۰ میلیارد دلار به صنعت نفت و گاز اختصاص خواهد گرفت. مجیدرضا حریری، رییس اتاق ایران و چین در واکنش به اعلام این ارقام گفته اعلام کرده «این موضوع صحت نداشته چرا که هنوز قرارداد مشخصی در حوزه‌های اقتصادی میان دو کشور منعقد نشده است. همچنین باید به این نکته توجه داشت که در خصوص پروژه‌های اقتصادی بایستی برش‌های مشخص و طرح‌های تعریف شده بین دو کشور تعریف و هزینه‌های آن برآورد شود که در حال حاضر چنین فرایندی صورت نگرفته است».
روسای جمهور ایران و چین
بیم ورود چین به عرصه اینترنت در ایران
یکی از نگرانی‌های اصلی جامعه کاربران ایرانی از ورود چین به عرصه اینترنت در ایران طی برنامه ۲۵ ساله همکاری مشترک ایران و چین تشدید محدودیت‌ها در دسترسی به اینترنت و گردش آزاد اطلاعات است. چین در اذهان عمومی بزرگ‌ترین سانسورچی دنیاست. این در حالی است که در کنار محدودیتی که دولت چین در دسترسی به محصولات غول‌های فناوری ایجاد کرده است (گوگل، یوتیوب و…) یکی از موفق‌ترین کشورها در عرصه فناوری و دنیای ارتباطات است.
شهرام شریف، روزنامه‌نگار و کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مورد این نگرانی گفت: نگرانی از تشدید محدودیت‌ها، درست است اما ما در این زمینه به شرایط بدی رسیده‌ایم که بدتر از این را سخت بتوان متصور شد . در حقیقت بعد بد این برنامه مشترک انتقال و استفاده از تجربیات سانسور اینترنت یا برخورد و شناسایی و ردیابی چهره کاربران است. من فکر می‌کنم از فیلترینگ ایران، قوی‌تر نداریم. در واقع از نظر فیلترینگ ما با چین تفاوت چندانی نداریم اما پلتفرم‌های چینی که با هوش مصنوعی در حوزه امنیت کار می‌کنند تجربیات بزرگی دارند که قابل انتقال است و جای نگرانی دارد.
او گفت: به رغم این دسترسی نهادهای مختلف دولتی ایران به بازار چین همیشه برقرار بوده و برای استفاده از سخت‌افزار و نرم‌افزارهای چینی نیازی به این توافق هم نبوده است.
علیرضا مبین، فعال و کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز معتقد است که در زیست بوم محتوا و خدمات در فضای مجازی، نظام سیاست گذاری و حاکمیت محتوا، مستقل از زیرساخت های ارتباطی و اطلاعاتی و فناوری های اعمال حاکمیت است. او می گوید: هرگونه توافق یا قرارداد تامین فناوری تاثیری در رویکرد حاکمیت محتوای فضای مجازی نخواهد داشت. در سنوات اخیر از محصولات فناورانه اروپایی و آمریکایی و شرقی استفاده شده است.
مبین می گوید: برخی نابسامانی های موجود در اکوسیستم محتوای کشور و به طور خاص فضای مجازی، ناشی از نوعی سردرگمی در نظام سیاست گذاری و حاکمیت محتوا است. نظام اعمال حاکمیت و پالایش محتوا در کشور چین از سختگیری بیشتر و تنوع کمتری برخوردار است. اما رواداری حاکمیت در توسعه آزادی های مدنی افراد در کنار توجه به حقوق شهروندی و تامین فضای بسیار مناسب برای رشد خدمات بومی، باعث شده است علاوه بر صیانت از امنیت ملی، عموم شهروندان در فضای مجازی به دلیل عدم احساس محدودیت شدید در دسترسی به نیازها، به دنبال ابزارهای مقابله با سیاست های حاکمیت فضای مجازی نباشند. علاوه بر این در سنوات گذشته، تامین کنندگان چینی در قراردادهای تامین محصولات و خدمات فناورانه، برای انتقال فناوری ، سختگیری بسیار کمتری نسبت به تامین کنندگان غربی داشته اند.
مزیت ایستادن چین در کنار حوزه فناوری ایران
شریف می‌گوید: چین یکی از کشورهای مثال زدنی در حوزه تکنولوژی است و از بعد اقتصادی سال‌ها سعی کرده از بهترین کشورهای جهان یاد بگیرد که چطور کار کند؟ چگونه محصول تولید کند؟ به چه شکل کمپانی بزرگ کند؟ دانش را گسترش دهد؟ و اکو سیستم بسازد. امروزه در هاب فناوری این کشور – شنزن- تعریف ایجاد اکوسیستم را میبینیم. کشور به جایگاهی رسیده که توان تولید و توسعه هر محصول تکنولوژیک را دارد.
این روزنامه‌نگار و کارشناس حوزه فناوری معتقد است چین با کنار گذاشتن ایدئولوژی خود و پذیرفتن اقتصاد بازار ، تلاش کرده اقتصاد دیجیتال خود را توسعه دهد. او می‌گوید: چین کشوری در رده یک اقتصاد دیجیتال جهان است و تجربه‌های بزرگ و خوبی در حوزه‌های مختلف استارتاپی دارد. برای مثال علی بابا را ببینید که ارزش آن بیشتر از آمازون است. یا استارتاپ‌هایی مانند تیک تاک که به سرعت تبدیل به یکی از جذاب‌ترین سوشیال مدیاهای جهان شد و ارزش و نفوذ آن در خود امریکا آن به اندازه‌ای بالا رفت که رییس جمهور سابق امریکا را وادار به دخالت کرد.
او معتقد است: در حال حاضر توافق ایران و چین واضح نیست. اما در یک مراوده اقتصادی مناسب و متوازن با شرکت‌های چینی ما هم قطعا سود خواهیم کرد. چین کشوری است که می‌شود چیزهای خوب زیادی از آن یاد گرفت. با این حال این مراوده مستلزم حل موضوعات دیگری چون تحریم است.
کمی درباره چین، غول اقتصادی جهان
سال ۲۰۲۰ به دلیل همه‌گیری کووید۱۹سالی آشفته برای اقتصاد جهانی بود. صندوق بین‌المللی پول برای این سال انقباض رشد جهانی ۴٫۴ درصدی را برآورد کرد که این میزان بدترین رکود اقتصادی از زمان جنگ جهانی دوم تا به حال است. با این حال ، چین علی رغم اینکه مرکز همه‌گیری بود اولین و تنها اقتصاد جهان بود که بهبود یافت و با چشم‌انداز نسبتاً خوش بینانه وارد سال ۲۰۲۱ شد. سرعت رشد اقتصاد چین به اندازه‌ای است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ اقتصاد دیجیتال نیمی از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل دهد و عامل اصلی رشد اقتصادی چین شود. حدود یک ماه پیش دولت چین اعلام کرد در جریان چهاردهمین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی در چین که در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ میلادی اجرا خواهد شد، توسعه فرصت‌های اقتصاد دیجیتال اهمیت زیادی دارد. در این بازه زمانی دولت موظف است سرمایه‌گذاری در شبکه نسل پنجم را افزایش دهد و کل سیستم صنعتی کشور را وارد دنیای دیجیتال کند. در واقع در این بازه پنج ساله دیجیتالی شدن صنعت در کشور چین در اولویت برنامه‌ها قرار دارد.دولت در نظر دارد در هم آمیختگی اقتصاد دیجیتال و سنتی را افزایش دهد تا بتواند از فرصت‌هایی که هر یک ایجاد می‌کنند به بهترین شکل استفاده کند.
